پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 45 |
| تعداد شماره‌ها | 1,219 |
| تعداد مقالات | 10,473 |
| تعداد مشاهده مقاله | 20,218,588 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,907,547 |
ریشه‌یابیِ نام دریاچۀ «باباقمبر» در ایالت خراسان بر مبنای نقشۀ آدام اولئاریوس از ایران عصر صفوی: یک خوانش تطبیقی و تحلیلی | ||
| پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران | ||
| دوره 13، شماره اول، پیاپی 25، پاییز و زمستان 1403، اردیبهشت 1404، صفحه 67-84 اصل مقاله (998.24 K) | ||
| نوع مقاله: pajoheshi | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30473/lhst.2025.73571.2973 | ||
| نویسنده | ||
| یاسر ملازئی* | ||
| دانشجوی دکتری، گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| همزمان با فرمانروایی صفویان بر ایران، فصل جدیدی در مناسبات ایران و اروپا در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی پی‌ریزی شد. گردآوری اطلاعات جغرافیایی از ایران توسط اروپائیان، یکی از مهمترین نتایج گسترش فزایندۀ مناسبات ایران و اروپا در این دورۀ تاریخی بود که علاوه بر نوشتارها، در بستر ترسیم نقشه‌های جغرافیایی نیز، بروز و ظهور پیدا کرد. سفرنامۀ اولئاریوس از ایران و درج یک نقشۀ جغرافیایی از ایران در ضمیمۀ این سفرنامه، یکی از مصداق‌های بارزِ تکاپوهای اروپائیان برای کسب آگاهی‌های جغرافیایی از ایران عصر صفوی به شمار می‌رود. در این نقشۀ جغرافیایی، ضمن اشاره به مجموعه‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی، در شمال ایالت خراسان، یک پدیدۀ طبیعی با نام «دریاچۀ باباقمبر»، مکان‌یابی شد. در همین راستا، سؤال مشخص مقاله اینست که ریشۀ تاریخی نام باباقمبر در نقشۀ اولئاریوس که بر دریاچه‌ای در خراسان اطلاق شده چیست و چرا اولئاریوس از این نام برای نامگذاریِ این دریاچه، استفاده کرد؟ این پژوهش کوشید تا با شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیل و تطبیق داده‌های تاریخی و جغرافیایی بازتاب‌یافته در تواریخ محلی، نُسَخِ خطّیِ کم‌تر شناخته شده، نقشه‌هایِ تاریخی و نوشته‌های جغرافیایی، ادبی و تاریخنگاری و همچنین فرهنگنامه‌های جغرافیاییِ اروپایی، بدین سؤال پاسخ دهد. یافته‌ها نشان می‌دهد که منظور اولئاریوس از دریاچۀ باباقنبر، به نظر همان دریاچۀ ساری‌قمیش است که در حدفاصل بین دریاچۀ خوارزم و دریای مازندران قرار داشت. نام برگزیدۀ اولئاریوس برای دریاچۀ باباقنبر، منتسب به نام یکی از غلامان و پیشخدمت‌های امام علی(ع) به نام «قنبر» بود که طبق روایت‌های تاریخی، برای مدتی او و فرزندانش در خراسان حضور داشتند. جایگاه دینی و اجتماعی قنبر در جامعۀ خراسان، باعث شد تا او و فرزندانش وجهۀ اجتماعی قابل‌توجهی به ویژه در تصوف پیدا کنند. همین اعتبار دینی و اجتماعی، زمینه‌ای برای آدام اولئاریوس فراهم کرد تا در مکان‌یابی دریاچۀ ساری‌قمیش، از نام باباقنبر استفاده نماید. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آدام اولئاریوس؛ ایران؛ باباقنبر؛ صفویان؛ نقشه‌های جغرافیایی | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Rooting the Name of "Babacamber Lake" in the Province of Khorasan Based on Adam Olearius's Map of Safavid Iran: A Comparative and Analytical Reading | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Yaser Mollazaei | ||
| Ph.D. Student Department of History, Faculty of Literature and Humanity Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran. | ||
| چکیده [English] | ||
| During the reign of the Safavid’s Iran, a new chapter in Iran-Europe relations was established in various political, economic, and cultural dimensions. The collection of geographical information about Iran by Europeans was one of the most significant outcomes of the expanding relations between Iran and Europe during this historical period. This effort not only appeared in written records but also manifested in the production of geographical maps. Olearius's travelogue about Iran, including a geographical map of Iran appended to it, is one of the most prominent examples of European efforts to acquire geographical knowledge about Safavid’s Iran. In this geographical map, alongside references to various human and natural phenomena, a natural feature named "Lake Babacamber" was located in the northern part of the Khorasan province. In this context, the central question of the article is: What is the historical origin of the name Babacamber attributed to a lake in Khorasan, and why did Olearius use this name to identify the lake? This research aimed to answer this question through a library-based approach, employing a comparative and analytical method to examine historical and geographical data reflected in local chronicles, lesser-known manuscripts, historical maps, geographical writings, literary works, historiography, and European geographical encyclopedias. This article's assessment reveals that although the location of the lake on Olearius's map encounters minor discrepancies, a comparative and analytical approach shows that the lake in question is indeed Saryqamysh Lake, located between the Khwarezm Lake and the Caspian Sea. Olearius chose the name Baba Qanbar for it. Comparing Olearius's chosen name with a range of historical sources, including local chronicles, lesser-known manuscripts, historical maps, geographical writings, literary works, historiography, and European geographical encyclopedias, demonstrates that the name Baba Qanbar on Olearius’s map refers to one of the servants and attendants of Imam Ali (AS), named Qanbar, who, along with his descendants, lived in Khorasan for some time. According to historical evidence, Qanbar and his descendants gained significant social status in Khorasan, to the point that some mosques in Khorasan were named after Qanbar and his family. Due to Qanbar's religious and social stature, his name found its way into various historical, literary, and religious texts. A prominent example of this is the addition of the Sufi prefix "Baba" to his name, which is even reflected in Olearius's map. Because of Qanbar's social and religious fame in Khorasan, it provided a basis for cartographers like Adam Olearius to name the lake in the northern part of Khorasan province Baba Qanbar. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Adam Olearius, Baba Qanbar Geographical Maps, Iran, Safavids | ||
| مراجع | ||
|
ابن‌اثیر، علی بن محمد (1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارصادر
ابن‌سعد، محمد بن سعد (1410ق)، طبقات الکبری، به کوشش عبدالقادر محمد عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه
ابوالفداء (1427ق)، تقویم‌البلدان، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه
ابی‌زاده، سامان؛ پیربابایی، محمدتقی؛ نژاد ابراهیمی، احد (1398). بازخوانی ساختار شهر اردبیل دورۀ صفویه بر اساس تطبیق متون تاریخی در نقشۀ آدام اولئاریوس. نشریۀ هنرهای زیبا، 24 (4)، ص 71 - 82
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن‌خان (1363)، تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، به کوشش میرهاشم محدّث، تهران: امیرکبیر
انصاری، محمدرضا (1392)، دفتر خاطرات قنبر (غلام امیرالمؤمنین علیه السلام)، تهران: دلیل ما
بکران، محمدبن‌نجیب (1342)، جهان‌نامه، به کوشش محمدامین ریاحی، تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا
بنای بنیاد ایران‌شناسی بر اساس گزارش سازمان میراث فرهنگی (1391)، تهران: بنیاد ایران‌شناسی
بیهقی، ابوالحسن علی بن زید (1308)، تاریخ بیهق، به کوشش احمد بهمنیار، تهران: کتابفروشی فروغی.
پادشاه، محمد (1893م)، فرهنگ آنندراج، بمبئی.
تبریزی، محمدحسین بن خلف (1342)، برهان قاطع، به کوشش محمد معین، تهران: کتابفروشی سینا
تتوی، قاضی‌احمد و قزوینی، آصف‌خان (1382)، تاریخ اَلفی، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی
جعفری، عباس (1366)، فرهنگ بزرگ گیتاشناسی (اصطلاحات جغرافیایی)، تهران: مؤسسۀ گیتاشناسی
جودکی، حجت‌الله (1396)، فرهنگ اصطلاحات جغرافیای تاریخی، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام
حافظ ابرو (1375)، جغرافیای حافظ ابرو، به کوشش صادق سجادی و علی آل داوود، تهران: میراث مکتوب
حافظ‌ابرو (1380)، زبده‌التواریخ، به کوشش سیدکمال حاج‌سید جوادی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
حاکم‌نیشابوری، ابوعبدالله (1375)، تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمد بن حسین خلیفۀ نیشابوری، به کوشش محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: آگه
حدودالعالم من المشرق و المغرب (1372)، با مقدمۀ بارتولد، تعلیقات مینورسکی، ترجمۀ میرحسین شاه، با تصحیح و حواشی مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهراء
حموی، یاقوت (1995م)، معجم‌البلدان، بیروت: دارصادر
خامه‌یار، احمد (1393). جایگاه دینی قنبر غلام علی (ع) نزد مردم ایران با تکیه بر متون فرهنگ عامه همراه با تصحیح نسخۀ داستان فتح حبشه. مجلۀ بساتین، 1 (2)، ص 27 - 50
خامه‌یار، احمد (1393)، قنبر غلام علی علیه السلام، تهران: مشعر
خواندمیر، غیاث‌الدین (1380)، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: خیّام
زندی، بهمن؛ متشرعی، سیدمحمود؛ یوسفی‌راد، فاطمه (1400). نقشۀ راه مطالعات نام‌شناسی: از رویکرد سنّتی تا رویکرد شناختی – اجتماعی، فصلنامۀ زبان‌شناسی اجتماعی، 4 (2)، 11 – 28
سمرقندی، عبدالرزاق (1372)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، به کوشش محمد شفیع و عبدالحسین نوایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
سیف‌الدوله، سلطان محمد (1364)، سفرنامۀ سیف‌الدوله، به کوشش علی‌اکبر خداپرست، تهران: نی
شیخ‌الحکمایی، عمادالدّین و رضوان، رامینا (1398). دانش نام‌شناسی و پژوهش‌های علوم تاریخی، پژوهش‌های علوم تاریخی، 11 (2)، 143 - 166
طوسی، محمد بن حسن (1430ق)، رجال الطوسی، به کوشش جواد القیومی الاصفهانی، قم: مؤسسۀ نشر الاسلامی التابعه لجماعت المدرسین به قم المشرفه
عبدالأمیر انصاری، محمدرضا (1413ق)، قنبر: المذبوح فی حبّ علی (ع)، مشهد: مؤسسه الطبع و النشر التابعه للآستانه الرضویه المقدسه
عطارنیشابوری، شیخ فریدالدین، نسخۀ خطی مظهر العجایب، کتابخانۀ نور عثمانیه، شمارۀ 4199
قصص حضرت رسول (ص) و حضرت علی علیه‌السلام(نسخۀ خطی)، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، شمارۀ 10411
فریدی‌مجید، فاطمه؛ هروی، جواد؛ بهرام‌زاده، محمد (1401). استان (ایالت) گیلان و هیرکانی در دورۀ صفوی بر مبنای نقشۀ جغرافیایی آدام اولئاریوس در 1656م/1066ق در تطابق با کتاب مختصر مفید 1087ق. پژوهشنامۀ تاریخ‌های محلی ایران، 11 (1)، ، 15 – 28
قمی، قاضی‌احمد (1383)، خلاصه‌التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران
کشی، ابی عمر بن محمد (1430ق)، رجال الکشّی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات
کوپریلی، فؤاد (1375)، «بابا»، ترجمۀ وهاب علی، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر سیَد مصطفی میرسلیم، تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی
گابریل، آلفونس (1348)، تحقیقات جغرافیایی راجع به ایران، ترجمۀ فتحعلی خواجه‌نوری، تهران: ابن‌سینا
مجموعۀ رسائل و اشعار اهل حق (1950م)، به کوشش و. ایوانف، بمبئی: مطبع قادری پریس
محقق سبزواری، محمدباقر (1383)، روضه‌الانوار عباسی، به کوشش اسماعیل چنگیزی اردهایی، تهران: میراث مکتوب
مستوفی، حمدالله (1396)، نزهه‌القلوب، به کوشش میرهاشم محدّث، تهران: سفیر اردهال
مسعودی، علی بن حسین (بی‌تا)، التنبیه و الاشراف، به کوشش عبدالله اسماعیل صاوی، قاهره: دارالصاوی
مفیدالبغدادی، ابوعبدالله محمد بن محمد (1416ق)، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، بیروت: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث
نوایی، عبدالحسین (1364)، ایران و جهان: از مغول تا قاجاریه، تهران: هما
هروی، علی ابن ابوبکر (1423ق)، الإشارات إلی معرفه الزیارات، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه
همایونی، صادق (1380)، تعزیه در ایران، شیراز: نوید شیراز
یزدی، شرف‌الدین علی (1387)، ظفرنامه، به کوشش سیّدسعید میرمحمّدصادق و عبدالحسین نوایی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
کتابخانۀ دیجیتالی گالیکا: https://B2n.ir/t5315
Alai, Cyrus (2010), General Maps of Persia, second revised edition, Library of congress cataloging-in-publication data, Leiden: Brill Anonymous (1730). Vollständiges Lexicon der Alten, Mittlern und Neuen Geographie, Leipzig: Deer, p. 852 Beningsen, Alexandre & Wimbush Enders (1985). Mystics and Commissars: Sufism in the Soviet Union, Berkeley and Los Angles: University of California Press Brancaforte, Elio Christoph (2003), Visions of Persia: Mapping the Travel of Adam Olearius, London: The Harvard University Press Gallica Digital Liberary: https://B2n.ir/t53156 Galichian, Rouben (2013), “A Brief History of the maps of Armenia, Journal of Armenian Studies”, Armenian National Academy of Sciences, Yerrevan, No. 1, pp. 83-107 Gulyamova, Lola (2022). The Geography of Uzbekistan at Crossroads of The Silk Road, Tashkent: Tashkent State Technical University Hellow, Evelyn (2024). Atlas of Paranormal Places: A journey to the World’s Most Supernatural Places, London: Lvy Press Kanth, T.S. Ravi (2011). The Celestial Percussion: Imagination is the Only Limitation, New Delhi: Educreation Publishing Lechthaler, Mirjanka, (2009), The world image in maps- from the old ages to Mercator, Austria: institute of Geoinformation Vienna university of technology Münster, Sebastian & Belleforest, François de (1575). La Cosmographie Universelle de Tout le Monde, Paris: chez Nicolas Chesneau. Olearius, Adam (1656). Vermehrte Newe Beschreibung Der Muscowitischen und Persischen Reyse, Holstein. Ortelius, Abraham (1570). Thaterum orbis terrarium, Antverpiae: Apud Aegid. Oxford Latin Dictionary (1968), Oxford: Oxford University Press Zone, Igor S. & Glantz, Michael H. & Kostianoy, Andrey G. & Kosarev, Aleksey N. (2009). The Aral Sea Encyclopedia, Berlin: Springer – Verlag Berlin Heidelberg.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 216 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 184 |
||