پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 46 |
| تعداد شماره‌ها | 1,226 |
| تعداد مقالات | 10,524 |
| تعداد مشاهده مقاله | 20,822,441 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 14,188,993 |
اثربخشی طرح بازسازی زلزله بم بر تحولات کالبدی مسکن روستایی | ||
| برنامه ریزی توسعه کالبدی | ||
| دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 25، خرداد 1401، صفحه 33-52 اصل مقاله (1.67 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30473/psp.2022.55077.2356 | ||
| نویسندگان | ||
| مصطفی طالشی* 1؛ عبدالحمید نظری2؛ محمدعلی معین فر3 | ||
| 1استاد گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
| 2دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
| 3دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| یکی از اهداف بنیادین در برنامه‌ریزی توسعه کالبدی، کاهش آسیب‌پذیری فضای کالبدی در برابر مخاطرات‌محیطی است. از مهم‌ترین بحران‌های خطرآفرین در فضای جغرافیایی کشور، وقوع زلزله و خسارات اقتصادی و اجتماعی ناشی از آن است. وقوع زلزله بم در سال 1382به اجرای «طرح بازسازی شهر بم وروستاهای پیرامون» در سال 1384منجر شد که تغییرات تأمل‌برانگیزی را در طرح‌ریزی و بازسازی مسکن روستایی داشته است. این پژوهش قصد دارد با بررسی و ارزیابی کالبدی طرح مذکور، چگونگی تحول مسکن و کارکردهای بنیادی آن را در شناخت ساختاری-کارکردی مسکن روستایی مورد شناسایی و تحلیل قرار دهد. پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی با رویکرد «اثبات‌گرایی» و از حیث روش‌شناسی توصیفی_تحلیلی است. گردآوری اطلاعات و داده‌ها به شیوه اسنادی و میدانی و استفاده از پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه‌های هدفمند صورت گرفت. این داده‌ها در محیط نرم‌افزارهای آماری و GIS ثبت، پردازش و تحلیل شد. جامعه آماری پژوهش، روستاهای شامل طرح بازسازی شهرستان بم و با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای، 12روستای نمونه براساس میزان اثر نفوذ زلزله و تشکیل ماتریس سه‌بعدی (تعداد خانوار روستا، فاصله روستا از گسل و کانون زلزله و میزان آسیب‌دیدگی روستا) انتخاب و در مرحله بعد، انتخاب نمونه‌ها براساس جدول مرگان تعیین و در نهایت با توزیع پرسشنامه‌های محقق‌ساخته به نسبت وزنی جمعیت هرروستا، تعداد 354 پرسشنامه توسط سرپرستان خانوار تکمیل شد. سنجش روایی و پایایی پرسشنامه به ترتیب با بهرهگیری ازخبرگان حوزه برنامه‌ریزی ﺭﻭﺳـﺘﺎﻳﻲ و آزمون ﻛﺮﻭﻧﺒﺎﺥ (ﻣﻘﺪﺍﺭ 94/٠) ﺑﻪﺩﺳﺖ ﺁﻣﺪ. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تغییرات اساسی در الگوی مسکن روستایی، در روستاهای آسیب‌دیده بم در مقاوم‌سازی و نوع و محل تأمین مصالح، نقشه، تعداد اتاق، سطح زیر‌بنا نسبت به قبل و بعد از زلزله به وقوع پیوسته است. از نتایج اثربخشی طرح بازسازی بر تحولات کارکردی مساکن روستایی، تغییرات کارکردی نمایان و فقدان و یا عدم تناسب بعضی کارکردها در مساکن نو ساخت مشهود است. به‌گونه‌ای که، مساکن با کارکرد زیستی- معیشتی قبل از زلزله، به مساکن با کارکرد صرفاً زیستی پس از بازسازی تبدیل شده و نقش ﻣﺸﺎرﮐﺖ روﺳـﺘﺎیی در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی این تحولات بسیار ناچیز بوده که ناشی از تمرکزگرایی طرح بوده است. در بازنگری به شیوه طراحی و بازسازی مسکن روستایی در نواحی روستایی در معرض‌خطر زلزله ، بایستی با نهادسازی مشارکت روستایی و بهرهگیری از دانش بومی مسکن روستایی با کارکردهای اقتصادی_اجتماعی و به ویژه خاستگاههای فرهنگ خاص، طرح‌ریزی و مداخله در بافت کالبد روستایی و دستیابی به الگوی مسکن روستایی بادوام و پایدار فراهم شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ساختار کالبدی؛ مسکن روستایی؛ طرح بازسازی؛ روستاهای آسیب‌پذیر؛ زلزله بم | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The Effectiveness of Bam Earthquake Reconstruction Plan on the Physical Development of Rural Housing | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mostafa Taleshi1؛ abdolhamid nazari2؛ Mohammad Ali Moinfar3 | ||
| 1Professor, Department of Geography, Payame Noor University, Tehran, Iran | ||
| 2Associate Professor, Department of Geography, Payame Noor University, Tehran, Iran | ||
| 3Ph.D. Student in Geography and Rural Planning, Payame noor University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| One of the fundamental goals in physical development planning is to reduce the vulnerability of the constructed space to environmental hazards. One of the most important dangerous crises in the geographical space of the country is the occurrence of earthquakes and the resulting economic and social damages. The occurrence of the Bam earthquake in 2003 led to the implementation of the "Reconstruction Plan of Bam city and surrounding villages" in 2005, which has had thought-provoking changes in the planning and reconstruction of rural housing. This study intends to identify and analyze the evolution of housing and its basic functions in the structural-functional understanding of rural housing by physically examining and evaluating the mentioned plan. The present study is applied in terms of purpose with a "positivist" approach and is descriptive-analytical based on methodology. Information and data were collected through documentary and field methods in the form of questionnaires, observations and purposeful interviews. Data were recorded, processed and analyzed in statistical software and GIS environment. The statistical population of the study was the villages covered by the Bam city reconstruction plan. Twelve villages were selected using cluster sampling method based on the effect of earthquake penetration and the formation of a three-dimensional matrix. The three-dimensional matrix included: the number of households in the village, the distance of the village from the fault and the epicenter of the earthquake, and the amount of damage to the village. In the next step, the samples were determined based on Morgan table and finally, by distributing the researcher-made questionnaires in proportion to the weight of the population of each village, 354 questionnaires were completed by the heads of households. The validity and reliability of the questionnaire were determined using experts in the field of rural planning and Cronbach's test (0.94), respectively. Findings show that in the housing pattern of the affected villages of Bam, fundamental changes have taken place in retrofitting and the type and location of materials, map, number of rooms and the level of infrastructure compared to before and after the earthquake. One of the results of the effectiveness of the reconstruction plan is the visible functional changes and the lack or incompatibility of some functions in the newly built houses. This means that pre-earthquake bio-subsistence housing has become purely post-reconstruction bio-housing. The role of the villagers in these developments has been very small, which has been due to the centralism of the project. In reviewing the design and reconstruction of rural houses at risk of earthquakes, the following should be considered: institutionalization of rural participation, utilization of indigenous knowledge, rural housing with socio-economic functions and especially the origins of special culture, planning and intervention in rural physical context and access to the pattern of sustainable rural housing. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Physical Structure, Rural Housing, Reconstruction Plan, Vulnerable Villages, Bam Earthquake | ||
| مراجع | ||
|
امیدوار، بابک، عباسی، احمدرضا، آقاجانی، محمد و ظفری، حسین(1396). ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم آﺳﯿﺐدﯾﺪه ﺷﻬﺮ ﺑﺮوات از ﺑﺎزﺳﺎزی ﭘﺲ از زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎل 1382 بم، فصلنامه مسکن و محیط روستا، 26( 158)، 103-116.
امینى‌حسینى ،کامبد(1392). تحلیل اثرات زلزله بم از جنبه‌هاى مدیریت خطرپذیرى و بحران و ارزیابى رویکردهاى پس از آن، خلاصه‌ای از گزارش‌هاى تحقیقاتى، همایش علمى 10 سال پس از زلزله بم، آموخته‌ها و گام‌هاى پیش‌رو. تهران: پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.
بوزرجمهری، خدیجه، صادقلو، طاهره و خواجه، مرتضی(1397). نقش دانش بومی روستاییان در کاهش آسیب‌پذیری سکونتگاههای روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان جیرفت). نشریه مهندسی جغرافیایی‌سرزمین، 2(3 )، 17-32.
حاجی‌نژاد، علی، رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، محمدی‌آباده، سمیه و محمودی، محمود(1392). بررسی هویت شهری در فرآیند بازسازی بعد از زلزله، مطالعه موردی: شهر بم. نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه‌ایی, 11 (20 )، 59-81.
خاکپور، مژگان، شیخ مهدی، علی (1390). بررسی تاثیر فرهنگ و تغییرات اجتماعی بر مسکن روستایی گیلان. فصلنامه مدیریت شهری، 27(9)، 229-246.
ﺧﺮم زاده، رحمت (1369) . ﻛﺎﻫﺶ ﺑﻼﻳﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ در ده ﺳﺎل آﻳﻨﺪه. ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن، 26(9)،13- 14.
دارابی، حسن (1388). مروری بر تئوری‌های برنامه‌ریزی کالبدی. معاونت عمران روستایی بنیاد مسکن. تهران: انتشارات بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.
رضـوانی، محمدرضـا (1387). مقدمـه‌ای بـر برنامـه‌ریـزی توسعه روستایی در ایران. تهران: انتشارات قومس.
رﻛﻦ اﻟﺪﻳﻦاﻓﺘﺨﺎری، ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ، ﭘﻮرﻃﺎﻫﺮی، ﻣﻬﺪی و وزﻳﻦ، ﻧﺮﮔﺲ(1388). ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺑﻼﻳﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ در دو ﺷﻴﻮه ﺑﻮﻣﻲ و ﺟﺪﻳﺪ: روﺳﺘﺎﻫﺎی ﺑﺨﺶ ﺧﻮرش رﺳﺘﻢ (ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺧﻠﺨﺎل). فصلنامه مدرس علوم‌انسانی، 13(1)، 63-94.
سرتیپی پور، محسن (1391). بازآفرینی شیوه‌های اجرایی معماری بومی در مواجه با زلزله. نشریه مسکن و محیط روستا، 37(137 )، 3- 16.
سرتیپی پور، محسن(1388). بررسی تحلیلی مسکن روستایی در ایران. نشریه صفه، 19(49 )، 47–60.
ظفری، حسین و علیزمانی، محمد و جودی، مجید(1386). مروری بر سیاست‌ها و برنامه‌های کلان بازسازی بم، دومین کنفرانس ملی بهسازی و مقاوم‌سازی ایران، کرمان، https://civilica.com/doc/32263
عزیزی، رامین و بایبوردی‌اقدم، علی(1390).مقایسه فرایند بازسازی و اسکان پس از زلزله‌های سال 1999 (اردبیل) ایران، (و کوجالی) ترکیه (ارائه راهکار برای بهبود بازسازی). کنفرانس ملی مدیریت بحران، زلزله و آسیب‌پذیری اماکن و شریانهای حیاتی. تهران، https://civilica.com/doc/118214
عزیزپور، فرهاد و محسن‌زاده، آرمین(1388). الگوی مطلوب توسعه کالبدی سکونتگاههای روستایی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور با تاکید بر برنامه پنجم توسعه اقتصادی فرهنگی و اجتماعی. اولین کنفرانس ملی مسکن و توسعه کالبدی روستا. زاهدان. ایران، 1-9. https://civilica.com/doc/77015
ﻓﺮاﻫﺎﻧﻲ، ﺣﺴﻴﻦ، ﻋﻴﻨﺎﻟﻲ، ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﻗﺎﺳﻤﻲوﻳﺮی، ﺣﻤﻴﺪ(1393). ﻧﻘﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻇﺮﻓﻴﺘﻲ در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻛﺎﻫﺶ ﺧﻄﺮ زﻟﺰﻟﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﻳﻲ، مطالعهﻣﻮردی: ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺑﻬﺮ، دﻫﺴﺘﺎن آﺑﺎد ﺳﻨﺒﻞ. فصلنامه مسکن و محیط روستا. 33(145)، 63-74 .
فرخی، شهین، قره‌بگلو، مینو(1398). بررسی تطبیقی الگوهای مکان-رفتار در مساکن قبل و بعد از زلزله روستای زلزله‌زده سرند . فصلنامه پژوهش‌های روستایی ، 1( 10)، 37-48.
فکوهی، ناصر(1383). انسان‌شناسی شهری. تهران: نشر نی.
ﻓﻼﺣﻲ، ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ، ﺧﻮاﺟﻪئی، ﺳﺎﻳﻤﺎ(1394). ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی ﻣﺴﻜﻦ ﭘﺲ از زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎل 1352 ﺷﻬﺮ قیر. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 34(15)، 33-52.
گرکانی، امیرحسین، وجدانی، محمدعلی و بشیری، مهسا(1394). بررسی پیامدها در جاسازی روستای عالیشاهی (نور آباد ممسنی) پس از زلزله سال 1389 فارس. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 34(151)، 35-54.
لک، آزاده (1394). زلزله بم و درک معنایی ساکنان محلات مسکونی از اختلال در دلبستگی به مکان. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 34( 152)، 17-30.
ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﯽ، ﻣﻈﻔﺮ، ﺳﻠﻤﺎﻧﯿﺎن، ﻣﺮﯾﻢ(1389). ﻧﻘﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی روﺳﺘﺎﯾﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺤﺮان در ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻃﺒﯿﻌﯽ. ﭼﻬﺎرﻣﯿﻦ ﮐﻨﮕﺮه ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺪاﻧﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﻼم. زاهدان: ایران. (1) ،1-15.
مصوبات هیات وزیران (1382). تاریخ تصویب: 7/11/1382، شماره ابلاغیه: شماره: .62180ت 29954ه، سایت مرکز پژوهش‌های مجلس، https://rc.majlis.ir/fa/law/show/129926
مهدوی، داوود(1391). تدوین الگوی مطلوب مدیریت نوین توسعه روستایی ایران. گاهنامه پژوهشی دانشگاه پیام‌نور استان چهارمحال و بختیاری. ویژه نامه علوم انسانی (6). دانشگاه پیام نور اصفهان.
نوریان، علی‌محمد (۱۳۸۳). بلایای طبیعی و مدیریت ریـسک. مجموعه مقـالات اولـین همایش علمی- تحقیقی مدیریت امداد و نجات. تهـران: مؤسـسة آموزشـی علمـی- کاربردی هلال ایران وابسته به جمعیت هلال احمر. 18-30.
Appleyard , D . ( 1979). Notes on Urban Planning and Knowledge . Departments of Landscape Architecture and City Regional Planning . Dalal-Clayton.,B.,& Dent, D. (1993). Surveys, Plans and People. A Review of Land Resource Information and its Use in Developing Countries; Environmental Planning Issues, No. 2. London: IIED. 148 pages. Gallent, Nick., & Robinson, Steve(2011). Local perspectives on rural housing affordability and implications for the localism agenda in England. Journal of Rural Studies , 2 ,297-307. Hoggart, K. & Henderson, S. (2005). Excluding exceptions: housing non –affordability and the oppression of environmental sustainability. Journal of Rural Studies , 21. Moore, J. (2000). Placing home in context. Journal of Environmental Psychology, 20, 207- 217. Taylor, M.(2008). Living ,working countryside: The Taylor Review of Rural Economy & Affordable Housing, Department for Communities and Local Government, London ,UK. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 668 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 753 |
||