پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 41 |
| تعداد شماره‌ها | 1,172 |
| تعداد مقالات | 10,099 |
| تعداد مشاهده مقاله | 18,934,934 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 13,134,743 |
سنجش ابعاد کالبدی تاب‌آوری جوامع روستایی در مواجهه با سیل (مطالعه موردی: حوضه آبخیز گرگانرود) | ||
| برنامه ریزی توسعه کالبدی | ||
| مقاله 7، دوره 5، شماره 3 - شماره پیاپی 11، آذر 1397، صفحه 111-133 اصل مقاله (1.11 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30473/psp.2018.5262 | ||
| نویسندگان | ||
| محمد میرزاعلی1؛ عبدالحمید نظری* 2؛ مجید اونق3 | ||
| 1دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه پیام‌نور، تهران | ||
| 2دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه پیام‌نور، گنبدکاووس، ایران. | ||
| 3استاد آبخیزداری و مدیریت مناطق بیابانی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان | ||
| چکیده | ||
| امروزه نگرش به مخاطرات طبیعی تغییرات چشمگیری داشته و دیدگاه غالب از تمرکز بر کاهش "آسیب‌پذیری" به افزایش "تاب‌آوری" تغییر یافته است. مطابق آمارها، سیل و طوفان بیشترین خسارات و تلفات را به جوامع بشری واردکرده است. این امر در کشور و استان گلستان نیز صادق است. زیرا، نتایج بررسی‌ها در زمینه مخاطرات طبیعی این استان نشان می‌دهد که 215 روستای آن، در معرض خطر دائم سیل قرار دارند. اگرچه طی سالهای اخیر در این استان غالباً تدابیری با رویکرد کاهش آسیب‌پذیری و با تاکید بر ابعاد کالبدی روستاها اتخاذ شده ولی از منظر سنجش تاب‌آوری در مواجهه با مخاطرات سیل، از بُعد کالبدی نیز اقدام موثری صورت نگرفته است. لذا، هدف از این تحقیق تعیین و سنجش رابطه بین عوامل و مولفه‌های کالبدی و میزان تاب‌آوری جوامع روستایی در مواجهه با مخاطرات سیل در حوضه آبخیز گرگانرود است. این پژوهش از نوع مطالعات کاربردی بوده و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل 106 روستا با تعداد 22942 خانوار است که با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای و تصادفی در کنار بهره‌مندی از فرمول کوکران، تعداد 31 روستا با 318 خانوار بعنوان حجم نمونه تعیین شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد هرچقدر فاصله بافت و کالبد روستا از رودخانه بیشتر باشد، میزان تاب‌آوری روستائیان نیز افزایش می‌یابد. این امر در خصوص تاب‌آوری اجزای کالبدی روستا از جمله فاصله واحدهای مسکونی، مزارع و باغات و نیز سایر مستغلات تا رودخانه نیز صادق است. همچنین، معابر روستایی با بهبود کیفیت پوشش معابر، به همراه افزایش طول کانیوو و جدول‌کشی، می‌توان شاهد کاهش آسیب‌پذیری و متعاقباً موجب بهبود تاب‌آوری کالبدی روستاها بود. گفتنی است، با افزایش عمر مساکن از میزان تاب‌آوری خانوار روستایی کاسته می‌شود. به‌طوری‌که، احداث خانه‌های نوساز و توجه به طرح‌های بهسازی مسکن و اقدامات مقاوم‌سازی بنا می‌تواند تاب‌آوری آنها را در برابر مخاطرات سیل بهبود بخشد. همچنین، نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تاب‌آوری روستاهای منطقه در بُعد کالبدی کمتر از حد متوسط با میانگین 89/2 بوده که در این بین، خانوارهای روستایی زیرحوضه‌های چهل‌چای، قورچای و تیل‌آباد دارای تاب‌آوری کالبدی در متوسط بوده و اکثر خانوارهای روستایی زیرحوضه‌های سفلی‌گرگانرود، محمدآباد-زرین‌گل، مادرسو و قرناوه، دارای تاب‌آوری کالبدی ضعیفی می‌باشند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آسیب‌پذیری؛ تاب‌آوری؛ تاب‌آوری کالبدی؛ سیل؛ حوضه آبخیز گرگانرود | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Measuring the physical dimension of rural resilience against flood (Case study: Gorganroud watershed basin) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Mohammad MirzaAli1؛ Abdol Hamid Nazari2؛ Majid Ownegh3 | ||
| 1PhD Candidate, Department of Geography and Rural Planning, Payam-e Noor University, Tehran | ||
| 2Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Payam-e Noor University, Tehran, Iran. | ||
| 3Professor, Department of Desert Regions Management, University of Agriculture and Natural Recourses Sciences, Gorgan | ||
| چکیده [English] | ||
| Nowadays, recognizing the ways to achieve sustainability has dramatically changed through different patterns of vulnerability reduction in rural planning and disaster management. The attitude to natural hazards has also changed, and the dominant view has shifted from focusing on reducing "vulnerability" to improving "resilience". According to figures, "floods", storms and earthquakes have caused the greatest damages and casualties to human societies. Iran and Golestan province are not exceptional. Results of the present study show that 215 villages are facing the permanent danger of flood. In recent years, measures have been taken to reduce vulnerability, especially in case of physical dimensions of villages in Golestan province; however, enough attention has not yet been paid to effective attempts for measuring resilience against the flood risks. Therefore, based on systemic and sustainable development approaches the main goal of the present research is analyzing and measuring the relations between physical-environmental, economic, social, and institutional factors of rural communities with the rate of their resilience against flood in Gorganroud watershed. This research is a fundamental-applied study and has been completed based on a descriptive-analytical method. The study area contains 106 villages with 22,942 households. Using multistage and random cluster sampling and Cochran formula, 31 villages with 318 households were selected as the sample size. Validity of the questionnaire was verified using the Delphi method and the reliability of the questionnaire was confirmed by the total amount of Cronbach's alpha coefficient for the rural household questionnaire α1= 0.86 and for the rural managers (Dehyar) questionnaire α2= 0.89. The overall results of the present research showed that there is a significant relationship between the environmental-physical, and social components of the study areas and the resilience of the inhabited communities against the floods. But there is not a meaningful relationship between the economic components of these villages and the resilience of their inhabitants in dealing with floods. Meanwhile, the average resilience of various dimensions of entire sub-basins of the study area was often ranked as "moderate to weak" grouping. The average figures for resilience of various dimensions were as follows: environmental-physical 2.89, social 3.68, institutional 2.92 and economic 2.64. These figures confirm the “moderate to weak” grouping of the area against flood resilience. In conclusion, it can be said that rural households in sub-basins of ChehelChai, Ghurechai and TilAbad and Sofla of Gorganrood have an overall moderate resilience, and rural households in sub-basins of Madarsoo, Rudbar-Mohammad-Abad-Zaringol and Sarisoo locate at an overall weak resiliency group. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Vulnerability, Resilience, systemic approach, Sustainable Development, Gorganrood watershed basin, Golestan province | ||
| مراجع | ||
|
امینی، الهام و همکاران (1395)، «بررسی الگوهای تاب‌آوری بافت‌های شهری در برابر زلزله»، هشتمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران، تهران: دبیرخانه دائمی کنفرانس بین‌المللی مدیریت جامع بحران. رمضان‌زاده لسبوئی، مهدی،علی عسگری، وسید علی بدری، (1393)، «زیرساخت‌ها و تاب‌آوری در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب (منطقه مورد مطالعه: مناطق نمونه گردشگری چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت)»، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال اوّل، شماره پیاپی1، 35-52. شریف‌نیا، فاطمه (1391)، بررسی رابطه کاربری زمین شهری و میزان تاب‌آوری در برابر زلزله و ارائه راهکارها در زمینه برنامه‌ریزی شهری، نمونه موردی: منطقه 10 تهران، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تهران. صادقلو، طاهره (1388)، امکان سنجی کاهش آثار بلایای طبیعی (سیل) با تاکید بر مدیریت مشارکتی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی. فرج‌زاده، منوچهر و همکاران (1390)، «تحلیل و پهنه بندی مخاطرات ژئومورفولوژیک استان گلستان»، فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال چهارم، شماره 11، بهار 1390، 62-45. فرزادبهتاش، محمدرضا و همکاران (1392)، «ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه های تاب‌آوری کلان شهر تبریز»، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 3، 42-33. کاویان، فرزانه (1390)، بررسی نقش برنامه‌ریزی کاربری اراضی در بهبود تاب‌آوری جوامع شهری در برابر زمینلرزه (مطالعه موردی: شهر سبزوار)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی،دکتر محمد سلمانی مقدم، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، دانشکده جغرافیا. محمدی، رضا (1391)، خطرات سیل و زلزله در ایران، وزارت بهداشت، بخش حوادث غیرمترقبه، کارگروه بهداشت و درمان. موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی (1379)، نقشه سیاسی و گردشگری استان گلستان، تهران، چاپ اوّل. وطن‌فدا، جبار (1391)، «بررسی وضعیت سیل کشور: مشکلات و تنگناها»، خلاصه گزارش دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه و سواحل و کنترل سیلاب، موجود در سایت: http://www.iranhydrology.net. Adger, W. N. (2000), "social and ecological resilience: Are they related?", Progress in Human Geography, Vol. 24, No.3 , PP: 347-364.
Battista, F. & Bass, S. (2004), The Role of Local Institution in Reducing Vulnerability to Recurrent Natural Disasters and in Sustainable Livelihoods Development, Rome: Rural Institutions and participation Service, Food and Agriculture Organization (FAO).
Cai, Y. P. & Huang, G. H. & Tan, Q. & Chen, B. (2011), "Identification of optimal strategies for improving eco-resilience to floods in ecologically vulnerable regions of a wetland", Journal of Ecological Modelling, Vol.222, No.2, PP: 360-369.
Carpenter, S. R. et al. (2001), "From metaphor to measurement: Resilience of what to what?", Ecosystems, Vol.4, PP: 765-781.
Cutter, S. L. & Burton, C. G. & Emrich, C. T. (2010), "Disaster Resilience Indicators for Benchmarking Baseline Conditions", Journal of Homeland Security and Emergency Management, Vol.7, No.1, Article 51, PP: 1-24.
Cutter, S. L. et al. (2008-a), "Community and Regional Resilience: Perspectives from Hazards, Disasters and Emergency Management", CARRI Research Report.1, Hazards and Vulnerability Research Institute, Department of Geography, University of South Carolina, Columbia, PP: 1-19.
Cutter, S. L. et al. (2008-b), "A place-based model for understanding community resilience to natural disasters", Global Environmental change, Vol.18, Issue.4, PP: 598-606.
Davis, I & Y. Izadkhah (2006), "Building resilient urban communities", Article from OHI, Vol.31, No.1, PP: 11-21.
Emergency Management Australia (EMA) (2001), Assessing resiliency and vulnerability: principles strategies and actions, Philip Buckle, Graham Marsh and Sydney Smale, 60 Pages.
Eser, U (2002), "Der Wert der Vielfalt: “Biodiversität” zwischen Wissenschaft, Politik und Ethik", in M. Bobbert, M. Düwel and K. Jax, editors. Umwelt –Ethik–Recht. Francke Verlag, Tübingen, Germany, PP: 160-181.
Folke, C. (2006), "Resilience: The emergency of a perspective for social ecological systems analyses", Global Environmental change, No.16, PP: 253-267.
Godschalk, D. (2003), "Urban hazard mitigation: Creating redilient cities", Natural Hazard Review, Vol.4, PP: 136-143.
Henestra, D., et al. (2004), Background paper on disaster resilient cities, Toronto: Institute for Catastrophic Loss Reduction.
Herreria, E. et al. (2006), Assessing dependence on water for agriculture and social resilience, Canberra: Bureau of rural Sciences.
Holling, C. S. (1973), "Resilience and stability of ecological systems", Annual Review of Ecology and Systematic, No.4, PP: 1-23, available at: www.iiasa.ac.at/admin/PUB/Documents/PR-73-003.pdf.
Holling, C. S. (2004), "from complex regions to complex worlds", Ecology and Society, No.9, PP: 1-11, http://www.ecologyandsociety.org/ Vol.9/ iss.1.
Maguire, B. & P. C. Hagen, (2007), "Disasters and Communities: understanding social resilience", The Australian Journal of Emergency Management, Vol.22, PP: 16-21.
Manyena, S. B. (2006), "The concept of resilience revisited", Disaster, Vol.30, No.4, PP: 433-450.
Mitchell, T. & Harris, K. (2012), Resilience: a risk management approach, background note, ODI.
Serre, D. et al (2016), "Contributing to urban resilience to floods with neighbourhood design: the case of Am Sandtorkai/Dalmannkai in Hamburg", Journal of Flood Risk Management, Vol.11, No.s1, First Published: 18 May 2016, PP: 69-83.
Smit, B. et al. (2001), "Adaptation to climate change in the context of sustainable development and equity In McCarthy", J.J., Canziani, O., Leary, N.A., Dokken, D.J. and White, K.S., editors, Climate change 2001: impacts, adaptation and vulnerability. IPCC Working Group II. Cambridge: Cambridge University Press, PP: 877–912.
Tobin, G. A. (1999), "Sustainability and community resilience: The holy grail of hazards planning?", Environmental Hazards, Vol.1, No.1, PP: 13-25.
White, I. & P. O̕Haro (2014), "From Rhetoric to Reality: Which Resilience, Why Resilience, and Whose Resilience in Spatial Planning?", Environment and Planning C: Government and Policy, Vol.32, Issue.5, PP: 934-950.
Zhou, H. et al. (2009), "Resilience to Natural hazards: A geographic perspective", Nat Hazards, DOI 10.1007/s 11069-009-9407-y. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,129 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 2,154 |
||