بررسی و تحلیل رمان بیوتن با تأکید بر عنصر شخصیت و شخصیّت¬پردازی

نام­شناسی شخصیت­های داستان

 همچنین بررسی رمان بر مبنای نام­شناسی اعم از جای ­نام­شناسی و نام شخصیت­ها نشان می­دهد امیرخانی در نام گذاری؛ سه نام ارمیا، آرمیتا و سهراب را با نام و نام خانوادگی معرفی می­کند. بقیّه را با نام تنها، برخی را با شغل­ (مثل معمری و آقای گاورمنت)، برخی را با قیافه ظاهری (زنک فـال­گیر چادر به کمر) نام­گذاری می­کند. البته در بیشتر موارد نام­ها مخفف شده و یا تغییر یافته دیده می­شوند. در بین نام­ها هم اسطوره­ای و هم مذهبی دیده می­شوند⁹ (15). جیسین نام ارمیا را از  فعل امر مثنی از ریشه­ رَمی، ارمی یعنی تو یک نفر تیر بینداز می­داند (16). امیرخانی ادامه می­دهد: «نویسنده از نوشته­ بالا (در مورد معنای اسم ارمیا) سر در
نمی­آورد. با دل­خوری می­نویسد که ارمیا اسم رمان اوّلش بوده است. قصّه­ای راجع به یک شخصیّت به نـام ارمیا با همان مشخّصات فوق­الذکر.» (16) نام خانوادگی ­او معمری است. دربارة ارتباط نام ارمیا با شخصیّت ارمیا باید گفت که امیرخانی با حسّاسیت و دقّت این نام را انتخاب می­کند. نامی که از یک جهت بُعد مذهبی دارد، (اسم نبی) و از جهت دیگر رویکرد امروزی دارد. او علاوه بر تقدّسی که به نام ارمیا بخشیده، چند بُعدی بودن آن را نیز مطرح مـی­کند. فردی که از سرزمین خود همانند یک تیر از فرهنگ خود جدا شده و از اصل خود فاصله گرفته، به این امید که به هدف برسد. هـدفی که خودش هم آن­ را نمی­شناسد. همـانند تیر رها شده از کمان مـی­رود تا به نقطه­ای مطلوب برسد. امّا ممکن است به خطا رفته باشد. او از یک فرهنگ به فرهنگی دیگر انتقال می­یابد از نیمه­ سنتی خود فاصله می­گیرد و به نیمه مدرن می­رسد و در هر دو سر در گم می­ماند. او در شک و تردید است. با گفتار خشی در مورد زیارت عاشورا به فکر می­رود که مبادا تا حالا به اشتباه لعنت می­فرستاده و خود خبر نداشته است. امیرخانی سعی دارد ذهن خواننده را به سمت و سوی دیگر داستان­هایش بکشاند و به این جهت نام ارمیا را انتخاب کرده است. به هر روی ارمیا می­تواند نماد یک مهاجر سرگردان باشد که در ابتدا پیامبرگونه برای رسالت بزرگی هجرت کرده و اکنون وامانده است. می­تواند این هجرت یک مهاجرت نفسانی باشد که با ایجاد دو نیمه به آن پرداخته شده است. در یک تأویل هرمنوتیکی ارمیا می­تواند به معنی رانده شده از ایرانِ جان و دل به آمریکایِ تن نیز باشد. ¹⁰ بنابراین ارتباطی محکم می­تواند میان این نام و نام کتاب وجود داشته باشد. همچنین نام خانوادگی او نیز با رشتـه­ تحصیلی­اش همخوانی دارد چرا که او مهندس عمران است.

اما خشی در ابتدا نامش خشایار بوده و در ابتدا تصوّر می­شود که نامش را مخفّف کرده­اند، امّا خودش می­گوید که کلاً نامش را تغییر داده است و به این شکل جدید در آورده است و اگر کسی بگوید که نامش مخفّف خشایار است برنمی­تابد (266). اما آرمیتا پناهی، پناهنده­ای که به دامان آمریکا یا ارمیا پناه برده است. او کسی است که ارمیا نیز به او پناه برده است. پس آرمیتا هم پناه ­برنده است و هم پناه برده شده. نام او را به صورت مخفّف آرمی صدا می­زنند و از این جهت با اِرمی تناسب پیدا می­کند.

سهراب تهران­چی یک نام و نام خانوادگی کاملاً ایرانی و یادآور نام پهلوان ایرانی است. سهراب این داستان، اخلاق و خصوصیّاتی پهلوانی دارد و برایش ایران و حفظ آن از چنگال دشمنان، در درجه اوّل اهمیّت است. تا آنجا که از اوّل جنگ در جبهه بوده است و از همه­ عملیّات­ها خاطره دارد و سرانجام در پایان جنگ به شهادت می­رسد. انتخاب این نام در ابتدا شاید یک نوع سنت­شکنی در رمان­های جنگ را تداعی کند، چرا که نام شهدا در اکثر
رمان­های جنگ با پیشوند سید یا حاجی همراه بوده است و از طرفی  یک نام مذهبی بوده است. امّا با تامّل در هنر و وجود این شخصیّت و با نگاه به قهرمان بودن و پهلوان بودن سهراب، این فکر تحت­الشعاع قرار می­گیرد و امیرخانی شاید عمداً نام پهلوان ایرانی را برایش برگزیده باشد. اما نام اصلی میان­دار، رمضان است. او را رمزی صدا می­زنند که از دو جهت نامش تغییر کرده است، هم مخفّف و هم املایش عوض شده است. در اینکه چرا میان­دار نامیده می­شود، در سیر داستان اطّلاعی به ما داده نمی­شود. در بین نام میان­دار و یا رمضان با این شخصیّت ارتباط خاصی دیده نمی­شود امّا از دو جهت این نام قابل بررسی است، نخست اینکه در میان اکثر اجتماعات دیده می­شود و نظر می­دهد به گونه ای که کمتر شخصیّتی در داستان است که درباره­اش نظری نداده باشد. همچنین این نام (رمزی) خواننده را به یک نکته سوق می­دهد و آن اینکه شخصیّتی مرموز است و حتّی تا اواسط داستان مشخّص نمی­شود که او پدر خشی است.

 در میان شخصیت­های زن داستان، سوزی مخفّف سوزان است که نام اصلی­اش در ایران سوسن بوده است. پس در این نام دو تغییر دیده می­شود. نام سوزی مفهومی از سوختن را در ذهن تداعی می­کند و این با سرانجامِ زندگی سوزی که با نوعی ناکامی همراه است و در حقیقت تمام زندگی و آرزوهایش می­سوزد، تناسب دارد و از جهتی دیگر، نوع نگاه دیگران به سوزی به گونه­ای است که گویا می­خواهند او را به دست بیاورند. از این جهت شعله­ای از عشق یا هوس در دل دیگران به وجود آورده و آنها را سوخته است که یکی از این افراد جانی است. علاوه بر این شخصیت­ها، دیگر شخصیت­ها؛ رضا، حاج مهدی، سیلورمن، جیسین، عبدالغنی هستند که در نام­گذاری آنها دقت شده است. نمودار ذیل صورت اجمالی نام­شناسی و معرفی شخصیت­ها را در حوزه نام­شناسی نشان می­دهد:

تحلیلی بر تحوّل شخصیّت­های رمان بیوتن

 در رمان «بی وتن» دو شخصیّت ارمیا و سوزی تحول درونی دارند. تحوّل ارمیا کاملاً تدریجی است و در معنّویت و یا عقیده دچار یک تزلزل یا فراموشی شده است و تحت تأثیر دیگران قرار می­گیرد که یکی از این موارد لحظه لعنت فرستادن بر یزید است¹¹ (89).  گاهی اتّفاق می­افتد همان بسیجی که اکثر مواقع وضو داشت و دائم­الوضو بود و در هر شرایطی حتّی داخل خیابان باید نمازش را می­خواند، نماز صبحش قضا شود. البتّه این تحول بنیادی نیست و توسط سهراب یا فرمانده امکان تغییر دارد. سوزی نیز با دیدن نوری از ارمیا، نوری که از او به آسمان می­رود، تغییر می­کند. این تغییر با رفتن از شهر و خانه به جنگل صورت می­گیرد که قبل از آن نامه­ای نیز به ارمیا این رفتن را اعلام کرده بود¹² (385). نگاه به جریان داستان نشان می­دهد که قهرمان این داستان باید سهراب باشد. اوست که در بسیاری از جاها به ارمیا خط و جهت می­دهد، هویت
می­بخشد و داستان را حرکت مـی­دهد. سهراب در این قصّه حضوری جسمانی ندارد امّا روحش بر کل داستان حاکم است. هر حرفی بزند، ولو اشتباه، در حقیقت درست و کامل است. گاه رفتارش به پیر خرابات حافظ شباهت پیدا می­کند و گاه به انسان کامل شاهنامه. او یک فرد عادی است امّا دارای فکر و عملی شبیه به بزرگان دینی است.

تحلیل و نقد این داستان نشان می­دهد که ارمیا به عنوان قهرمان داستان با آرمیتا رابطة نزدیک دارد که به قرار ازدواج ختم می­شود. این رابطه باید یا عقلانی باشد و یا عاشقانه و یا ترکیبی از هر دو. امّا آنچه در سیر داستان می­آید نه رابطه­ای عاشقانه دیده می­شود و نه عقلانی. این دو با وجود تفاوت عمیق فرهنگی، اخلاقی حتّی عاطفی و روانی چگونه همدیگر را برگزیده­اند. این نکته­ای است که در داستان نشان داده نشده است و نقـطه کور داستان است. کفو بودن و تناسب داشتن، به طور قطع یکی از دغدغه­های ارمیا باید باشد که نیست. نکته دیگر اینکه قهرمان قصّه به دنبال هویت گم شده­اش است. در میان جنگل که به دنبال سوزی می­گردد راوی می­گوید ارمیا شاید دنبال خودش می­گردد و این عبارت قابل تأمّلی است. به نظر می­رسد یکی از ده­ها پیام این قصّه یکی همین است. قهرمان در موارد بسیاری به گذشته­اش اشاره می­کند و دارای دو نیمه سنتی و مدرن است. با توجه به مذهبی بودنش و قرآنی که دمادم آن­را باز
می­کند و می­خواند آیا نباید به پدر یا مادرش در داستان اشـاره می­شد و یا به یادشان می­افتاد. ساختن قهرمانی با خصوصیّات مذهبی این نکته را می­طلبید که به عنوان خلأ در داستان احساس می­شود. وقتی ما از رابطه­ خشی با پدرش آگاهیم، نباید به رابطه قهرمانمان فکر کنیم؟ وقتی می­دانیم نام مادر سوزی کیست نباید حداقل نام و نشانی از پدر و مادر قهرمان قصّه داشته باشیم؟ نکته دیگر ارتباط آرمیتا با پدر و مادرش است. او برای تفریح و گردش، زمان صرف می­کند امّا حداقل برای آشنا کردن همسر آینده­اش با آن دو نباید اشاره­ای به آنها می­کرد و در شب عروسی دعوتشان می­کرد؟ نبودنشان در قصّه مهم نیست، نبودشان در ذهن و فکر آرمیتا و ارمیا مهم است.

براساس آفرینش شخصیّت­ها از نظرگاه رئالیستی باید گفت که امیرخانی با خلق شخصیّت­هایی همچون ارمیا و خشی دو بُعد متضاد در کنار هم می­سازد. از یک طرف آنها را برای به دست آوردن آرمیتا رقیب هم می­سازد و از جهت ایدئولوژی و اعتقادی دو قطب کاملاً متضاد. هر دو مسلمان، امّا ارمیا مسلمانی دقیق و تقریباً کامل و در برخی موارد افراطی است. در مقابل خشی با اعتقاداتی که خودش ساخته و توجیه و تفسیر کرده است، زندگی دینی را بسیار سهل می­گیرد تا آنجا که در نماز خواندن به زن (آرمیتا) اقتدا می­کند. نماز خواندن را به هر زبانی جایز می­شمارد. اهل تقلید در دین نیست. قرآن را به گونه­ای متعلق به عصر جاهلیت می­شمارد و خیلی از موارد از این دست. هر کدام از اینها می­تواند نماینده­ یک طرز تفکّر باشد. در کنار این افراد، افراد دیگری داریم که قابل انتقادند چرا که این افراد سمبل و نماد شخصیّت­هایی هستند که در جامعه وجود دارند. آقای گاورمنت یکی از این افراد است که مورد نفرت ارمیاست. او فرهنگ خودش را پایین­تر از فرهنگ غرب می­داند. جملاتی که از او بیان می­شود بی شباهت به جملات برخی از سیاست مداران عرصة فرهنگ در دهه اخیر نیست.

جوانک­های مرتّب، بر سر مزار شهدا که به اسم بسیج، شهـدا را به دیگران معرفی مـی­کنند از دیگر شخصیّت­هایی هستند که از باب انتقاد رئالیستی به آنها نگاه می­شود. این افراد چون شناخت دقیقی از شهدا ندارند، مجبورند فقط از جهت ایمان ظاهری شهدا را معرفی کنند و حال آنکه ابعاد شخصیّتی بزرگی در درون آنها نهفته است. یکی از این شهدا سهراب است که ظاهری داش مشتی دارد و به همین خاطر عکس داخل قابِ سر قبرش را وارونه کرده­اند تا مبادا تئوری­هایشان در ترسیم چهره­ شهدا اشتباه از آب دربیاید و حـال آنکه سهراب کسی است که حاضر است مسافت­ها راه برود و از نهر آب بیاورد و آفتابه­ها را پر کند، تا مبادا آب آشامیدنی مصرف شود. فردی که سال­ها از اجتماع خود جلو است و بیش­تر به فکر دیگران است تا به فکر خود. این افراد در شناساندن شهدا، به شدّت مورد انتقاد قرار می­گیرند تا آنجا که برای ندیدن آنها ارمیا دیگر پنج­شنبه­ها سر قبر نمی­رود و به جای آن سه­شنبه­ها را انتخاب می­کند. در یک نگاه کلّی و جامع شخصیّت­های داستان بیوتن اگرچه دارای قیافه­ای عادی و گفتار و کرداری متناسب با خودشان­اند، همه­ تحت­تأثیر پدیده­ای به نام مهاجرت، فرهنگ و تمدّن یک کشور ناآشنا و غریب هستند. آنان در عین اینکه در کنار هم و در همسایگی هم زندگی می­کنند، امّا رفتاری فردی دارند. رفتار شرقی آنها در تأثر از رفتار غربی تغییر کرده است. اکثر آنها از جنگ بی­خبرند و اگر اطّلاعی هم دارند، بروز نمی­دهند. سه شخصیّت، ارمیا و سهراب و حاج مهدی کاملاً برگرفته از دوران جنگ هستند.

بقیّه ­افراد در جنگ هیچ­گونه حضوری ندارند و چه بسا به خاطر همین جنگ، اقدام به مهاجرت کرده­اند. سه شخصیّت نام برده، اصول و ارزش­هایی از دوران دفاع مقدّس در خود به یادگار دارند که حاضر نیستند آن­را تغییر دهند. در این میان ارمیا گاهی تحت­تأثیر فرهنگ غربی قرار می­گیرد امّا بلافاصله توسط سهراب و در چند مورد توسّط حاج مهدی برگردانده می­شود. هدیه­ای که فرمانده برای عروسی­اش می­آورد، در واقع جهشی است به گذشته و ایده­ها و افکار بسیجی، که ارمیا سالیان سال با آنها زندگی کرده است. در واقع این کفن یادآور روزهایی است که رزمندگان در جبهه غسل شهادت به جا می­آوردند و با پوشیدن کفن در زیر لباس­های جنگی، به مبارزه برمی­خاستند و یا در نیمه­های شب برای شهادت اشک می­ریختند. این سه شخصیّت نمادهای اصلی دفاع مقدّس در جبهه­اند. شخصیّت ارمیا در برخورد با جنگ و حضورش در جبهه و قرار گرفتن بین افرادی همچون سهراب شکل گرفته است و این چیزی نیست که بتوان یک­شبه آن را از دست داد. سایر شخصیّت­ها نه جنگ را دیده­اند و نه آن را درک کرده­اند امّا آرمیتا با آشنایی تقریباً نزدیک با یک رزمنده، با بخشی از خصوصیّات رزمندگان آشنا می­شود و در اوّلین آشنایی شماره قبر آنها را به عنوان شماره تلفن می­پندارد. در واقع آرمیتا و سایر شخصیّت­ها با دیدن رفتارهای ارمیا به بخشی از رفتار رزمندگان پی می­برند. امیرخانی در این رمان به طرح شُبهاتی در مورد جنگ می­پردازد و حرف­های کسانی را که جنگ را زیر سوال می­برند بازگو می­کند و شبهات مخالفان را مطرح می­کند. نظر افرادی که جنگ را باعث عقب­ماندگی می­دانند.¹³ شخصیّت سهراب، در این میان یک شخصیّت منحصربه­فرد است. هر چند به طور کامل به سایر شخصیّت­ها نمایانده نمی­شود.

نتیجه­گیری

بررسی و تحلیل این رمان نشان می­دهد «بیوتن» اگرچه مستقیماً به حوزه ادبیات دفاع مقدس مربوط نمی­شود، به دلیل انتخاب شخصیت اول داستان از طیف بازماندگان جنگ از یک سو و حضور خاطرات جنگ در گفتار، کردار و کنش­ها از سویی دیگر و سیما، و نام شخصیت­ها و عنوان داستان از سویی دیگر ذیل ادبیات دفاع مقدس قابل تفسیر و تبیین است. شخصیت/ شخصیت­هایی که با یک تأویل ادبی و فلسفی از ایران جان به آمریکای تن هبوط کرده­اند و با توجه به این تحول درونی و برونی، از گفتمانی کاملاً شرقی و سنتی به گفتمانی دیگر در افتاده و ناخواسته این دو نیمه وجودی آنها (سنتی و مدرن، شرقی و غربی، دین و تجدّد، جنگ و صلح، زیارت عاشورا و علامت سجده واجب با آمدن نام دلار و ...) در تعامل و در مواردی تقابل هم قرار گرفته­اند.

نویسنده در این رمان علی­رغم برخی دیدگاه­های افراطی شخصیت­های داستان به ویژه در تأویل آیات قرآنی از جمله تأویل یاسین قرآن (قلب قرآن) به USA و آوردن علامت سجدة واجب با آمدن نام دلار یا تأویل آیاتی چون «اِنّ بعض الظّن اثم» به صورتی کاملاً هرمنوتیکی؛ به خوبی توانسته است در حوزة شخصیت­پردازی در محورهای گفتار، کردار، سیمای ظاهری و نام و جاینام­شناسی، داستان را به عنوان یکی از داستان­های موفق و تأثیرگذار ادبیات دفاع مقدس معرفی کند؛ اگرچه در مواردی در زمرة ادبیات انتقادی دفاع مقدس قابل تفسیر و تبیین است.

پی­نوشت

1. تا جایی که ساختمان را «ساخت­مان» و نیرنگ را «نی رنگ» نوشته است.
2. «...مگر شهر هرت است که عاقبتِ یک آدمی زادی را بدهم دستِ توکه حالا لم داده­ای و کتاب می­خوانی و نظریات ارائه می­دهی؟ اصلاً مگر دست من و توست عاقبت مردم!؟
3. تا آنجا که این سخنان باعث دل­خوری برخی از احزاب و افراد شد و حتّی در برخی از گفته­ها و نوشته­ها امیرخانی را متهم کردند که پول گرفته است تا این مطالب را در رمانش جا دهد و یا احزاب و افرادی که با سخنش موافق هستند کتاب­هایش را خریداری می­کنند و همین باعث شده تا چندین بار به چاپ برسد. برای نمونه به ذکر یک گفت­وگو بسنده می­کنیم: ارمیا: «فقط به خاطر تو نیامدم. دروغ چرا..آرمیتا، اوضاع سیاسی عوض شده بود...دلم نمی­خواست ایران را تحمّل کنم...دورة اوّل هنوز جوان­تر بودم و سرم باد جنگ داشت. -آرمیتا: همین جنگ است که شما را این­جور غیر اجتماعی بار آورده است، رفتارهای نادرست و آنرمال اجتماعی در یک جامعه­ی بدوی! –ارمیا: تو هم می­خواهی از جامعه­ی مدنی حرف بزنی؟ -آرمیتا: تنها حرف حسابی که مسئولانِ ایران بعد از جنگ گفتند... – ارمیا: من از آن روزی که شعار ایران برای همه­ی ایرانیان را شنیدم، فهمیدم که این مملکت دیگر جای زندگی نیست. فهمیدم که باید کَند. –آرمیتا: بدبینی توست، این یک شعار درست است.» (205)
4. مانند عبارت «اِنَّ بعضَ الظَّنِّ اثم» که به راستی که بعضی زن­ها فقط در حد اسم و نام هستند! معنا می­شود.
5. اگر روای در جنگ، چفیه را نشان ایثار و شهادت می­داند در این­جا (آمریکا) ترجیح می­دهد که به جای چفیه، از لُنگ استفاده کند. نگاه ارمیا یک نگاه توریستی است و هیچ وقت نمی­تواند به این مواجهه فرهنگی عمق ببخشد زیرا مسائل خودش هم آن قدر جدّی نیستند. ارمیا نه تنها ارزش­گذاری نشانه­ای می­کند به شلوار 6 جیب در مقابل کت و شلوار هاکوپیان، هاله­ای از قداست می­بخشد.
6. ارمیا با نیمه سنتی و نیمه مدرن خود روبرو است و پاسخ­های آنها هیچ کدام به دل ارمیا نمی­نشیند. متن پر است از قضاوت­های شعاری و شبهات منفی درباره تقابل ایدئولوژیک دو دنیای مجزا مثل عشق شرقی- عشق غربی، عرفان شرقی- عرفان غربی و مذهب شرقی-مذهب غربی.
7. نویسنده به نحوی چند بُعدی در متن کتاب ارجاعاتی داده است که عبارتند از: «طبیب می­گوید: بیوتن ویتامینی است از گروه ویتامین بی، که از شکستن ناخن­ها جلوگیری می­کند. سویا می­تواند یکی از منابع تامین بیوتن (biotin) باشد. نویسنده می­نویسد: بیوتن یعنی یک دروغ، زاییده­ی یک خطا.» (387) ارمیا داشت با ته ماندة انبان لغات­ش خود را سرگرم می­کرد و وقت می­گذراند (ارمیا با خودش
   می­گوید:) «وتن یعنی قَطَعَ الوتین. وتن الوتین.. رگ گردن را زدن.. (بلندتر گفت) وتن الوتین... (در این موقع آرمیتا با عصبانیت می­گوید:) بی وتن و بی وتین و بی کلمه­ی عربی نمی­توانی دم افطاری دو کلمه با من حرف بزنی؟ بعد پشت کرد به ارمیا و جیغی کشید: دو کلمه حرف! بی وتن، بی وتین (شاه­رگ) آرام گریست. حرف... حرف... بی وتن! (198) در نامه­ای که سوزی می­نویسد وطن را با همین املا می­نویسد و دلیلش را این­گونه بیان می­کند که: «تای وطن دسته­دار است امّا من بدون دسته نوشتم­ش. البتّه شاید هم وتن من دسته نداشته باشد تا من نتوانم بگیرم­ش. برای همین درستش نکردم. وتن من دسته ندارد باید با همه­ی تن آن­را هاگ کرد. بغل­ش کرد. رفتم دکتر، می­گوید: بیوتِن  (biotin)بدنت کم شده است. می­گوید به خاطر چسب ناخن مصنوعی است. می­گوید باید سویا و کلم بیش­تر بخورم.» (386) لذا بی­وطن به معنی بی هویت، بی­وطن به معنی نداشتن سرزمین و غریبه بودن، در آیه قرآن آمده است: «بُیُوتن فی زجاج» (خانه­هایی از شیشه) که باز به هویت و معنویت در دنیای امروز اشاره دارد. به طور کل یعنی بی پناه. به هر کدام از معانی اگر دقّت شود مفهوم بی پناهی استخراج می­شود چه به معنی رگ گردن را زدن باشد، چه خانه­ شیشه­ای داشتن، چه کمبـود ویتامین در بدن. تمامی این مـوارد به نوعی بی­پنـاهی را می­رسانند. در یک مورد امیرخانی گویا می­خواهد قبل از هر انتقادی به منتقدانش جواب داده باشد که چرا با تای دو نقطه نوشته است، در مورد کلمه بیوتن می­نویسد: «مخاطبی که هنوز متوجه وتینِ ابتدای فصل نشده است،
   می­گوید: کسی که فقط برای جلوه نمایی اسمِ کتابش را با تای دو نقطه می­نویسد که بیش­تر تو چشم بخورد، نباید راجع به زبان و خط اظهار نظر کند!» (210)
8. به ویژه زمانی که رمان یادشده، از سنخ رمان شخصیت باشد.
9. امیرخانی در مورد نام ارمیا می­نویسد: «در تورات عهد عتیق آمده است: ارمیای نبی فرزند حلقلیا، معاصر یهویاقیم ابنِ یوشیا و برادرش صدقیا ابنِ یوشیا از پادشاهان یهودا. خطاب به او آمده است: بدان که تو را امروز بر امت­ها و ممالک مبعوث کردم تا از ریشه برکنی و منهدم سازی و هلاک کنی و خراب نمایی و بنا کنی و غرس بنمایی.»
10. چرا که ایران از دیر باز به عنوان سرزمین عشق و دلدادگی و سمبل دل و جان معرفی می­شده و سرزمین­های مقابل آن سمبل تن قلمداد می­شده­اند:

همه عالم تن است و ایران دل           نیست گوینده زین قیاس خجل

چـون که ایـران دل زمین باشد      دل ز تــن بِه بُـود یقیـن باشـد

(نظامی، هفت­پیکر)

1. «متوجّه شد، که صبح­ها نیمة مدرنش صد لعن زیارت عاشورا را جلوی خشی تسبیح نمی­اندازد و برای همین برگشتن­ها نیمة سنتی­اش از صد سلام زیارت عاشورا لذّت نمی­برد...دیگر در سجدة زیارت عاشورا جایی که باید زار می­زد، مثل یک آدم غریب، گریه نمی­کند.» (191)
2. «دیشب فهمیدم که خدا هنوز من را دوست دارد. شاید برای اینکه شب­ها با رئیس گنده­ام، هر شب دعوا می­کنم و اسلیپ اُور نمی­کنم توی دیسکو...شاید برای اینکه خواستم فقط یک دِنسر باشم...اینجا خیلی سخت است که فقط دنسر بمانی.
   می­خواستم هنر تن­م را بفروشم نه تن­م را، تن فروشی نکرده­ام درست! امّا تازه فهمیدم که تن فروشی بِه ز خود فروشی است بِه ز وتن فروشی است. میان­دار و خشی کاری بدتر از تن فروشی کرده­اند.»
3. به عنوان نمونه می­توان به همان گفت­وگوی دو نفره ارمیا و آرمیتا اشاره کرد که البتّه آمیخته­ای از سیاست هم هست: «ارمیا: فقط به خاطر تو نیامدم. دروغ چرا..آرمیتا، اوضاع سیاسی عوض شده بود... دورة اوّل هنوز جوان­تر بودم و سرم باد جنگ داشت. -آرمیتا: همین جنگ است که شما را این جور غیر اجتماعی بار آورده است، رفتارهای نادرست و آنرمال اجتماعی در یک جامعه­ی بدوی!»