
تعداد نشریات | 41 |
تعداد شمارهها | 1,145 |
تعداد مقالات | 9,842 |
تعداد مشاهده مقاله | 18,157,844 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,679,112 |
بررسی ریشهشناختی تعدادی از جاینامها با ساختاری کهن در گویش مردم شیراز | ||
فصلنامه علمی - پژوهشی زبانشناسی اجتماعی | ||
مقاله 7، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 9، اسفند 1398، صفحه 103-114 اصل مقاله (728.89 K) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30473/il.2020.47053.1272 | ||
نویسندگان | ||
گلنار قلعه خانی1؛ مجتبی دورودی* 2 | ||
1استادیار گروه زبانشناسی و زبانهای خارجی، دانشکدۀ ادبیات دانشگاه شیراز | ||
2کارشناس ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی، دانشگاه شیراز | ||
چکیده | ||
از جمله واژگانی که در برابر دگرگونیهای زبان ایستادگی بیشتری از خود نشان میدهند و ساختار کهن آنان کمتر دستخوش تغییر میگردد جاینامها و نام مکانها در حوزههای جغرافیایی فرهنگی است. گسترش زبان فارسی معیار بسیاری از ساختارِ واژگانِ کهن را در نمودگاه زدایش و دگرسانی قرار میدهد؛ هر چند که نمیتوان جاینامها را از این روند جدا دانست، ایستادگی این واژگان در خاطرۀ جمعی مردمانِ هر سرزمین ضامن ماندگاری آنهاست؛ نامهایی که از گذشتههای دور با ما سخن میگویند. امروزه به خاطر عدم آشنایی با ساختارِ کهنِِ چنین جاینامهایی، داستانها و روایتهای عامیانهای پیرامون معنای آنها شکل گرفته است که میتوان از آنها با عنوان ریشهشناسی عامیانه نام برد. پژوهش حاضر کوششی است در شناساندن، معرفی و بررسی ریشهشناختی پارهای از جاینامها در شهر شیراز که دارای ساختاری کهن هستند و هنوز در میان گویشورانِ این شهر بهکار برده میشوند؛ نامهایی چون: بالاکفت، برمدلک، پایِکُتا، تاقِ اُسکرو، تُلپَروَست، تلخدِش، دراک، دَرکی، دهکُرِه، دُزَک، فهندژ، قلات، قُمشه، کَتَسبِس، کُشَن، کفترک و گویم. جاینامهایی که با وجود دیرینگی هنوز به همان شکل کهن در میان گویشورانِ شهر شیراز خوانِش میشوند؛ هر چند که از معنای نهفته در آنها آگاهی چندانی وجود ندارد. | ||
کلیدواژهها | ||
شیراز؛ شیرازیقدیم؛ گویش شیرازی؛ جاینام؛ ریشهشناختی؛ زبانشناسی اجتماعی | ||
عنوان مقاله [English] | ||
An Etymological Study of Toponyms in Shirazi Dialect | ||
نویسندگان [English] | ||
Golnar Ghalekhani1؛ Mojtaba Doroodi2 | ||
1Assistant Professor of Ancient Iranian Culture and Languages, Department of Linguistics and Foreign Languages, Faculty of Language and Humanity, Shiraz University | ||
2MA in Ancient Language and Culture, Shiraz University | ||
چکیده [English] | ||
Toponyms are among the words that have been more resistant to linguistic changes. It is a fact that the dominance of the Persian language has caused many alterations in the structure of some older vocabulary in the local dialects. Toponyms have also been undergoing such changes; however, they show more resistance in comparison to the other words because they have been dwelled in the collective memory of the locals, and it guarantees their survival. Due to the lack of familiarity with the ancient structure of such toponyms, there are many "folk etymologies" made to describe the origins of the toponyms. The present research is an attempt to introduce the following toponyms in Shiraz, as well as investigate the historical backgrounds of those words and suggest some probable etymologies for them: bâlâkaft, barmdelak, pâyēkutâ, tâq-e ōskurū, tul-ē parwast, talxdâš, derâk, dreky, dozak, fahandiž, qalât, qomšæ, katasbes, kušan, kaftarak and gūyum. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Shiraz, Old Shirazi, Shirazi dialect, toponyms, etymology, sociolinguistics | ||
مراجع | ||
آهنگر، عباسعلی؛ یوسفیان، پاکزاد و کدخدا، حسنعلی (1395). توزیع جغرافیایی تنوعات واکهای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی- نارویی و میانکنگی. فصلنامۀ زبانشناسی اجتماعی، دانشگاه پیام نور، سال اول، شمارۀ1. صص21-36.
ادیبطوسی، محمدامین (1334). مثلثات شیخ سعدی. نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، دانشگاه تبریز، شمارۀ 2. صص 175- 189.
--------------- (1344). لهجۀ کازرونی قدیم. نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، دانشگاه تبریز، شمارۀ 1. صص 26- 40.
اشمیت، رودیگر (1390). دیگر گویشهای ایرانی باستان. ویراستۀ رودیگر اشمیت. راهنمای زبانهای ایرانی، جلد اول، تهران: ققنوس.چاپسوم.
افسر، کرامت (1353). تاریخ بافت قدیمی شیراز. تهران: سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
بارتُلد، ویلهلم (1377). جغرافیای تاریخی ایران. همایون صنعتیزاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
بلادی، ناهید (1388). متلها و مثلهای شیرازی. شیراز: رهآورد هنر.
بهروزی، علینقی (1348). واژهها و مثلهای شیرازی و کازرونی. شیراز: انتشارات ادارۀ فرهنگ و هنر فارس.
ثابت، عبدالرحیم (1388). واژگان و اصطلاحات نقرهکاران شیرازی. فصلنامه فرهنگ مردم. سید احمد وکیلیان، شمارۀ 31-32. صص5-54.
جاروتی، ابوالعلاءعبدالمومن (1354). فرهنگ مجموعهالفرس. تصحیح عزیرالله جوینی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حسندوست، محمد (1393). فرهنگ ریشهشناختی زبان فارسی. دورۀ 5جلدی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. نشر آثار.
حسینیفسایی، حسن (1388). فارسنامۀ ناصری. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.
خلفتبریزی، محمدحسین (1342). برهان قاطع. دورۀ 5جلدی. تهران: ابنسینا.
داعیالاسلام، سید محمد (1362). فرهنگ نظام، فرهنگ فارسی به فارسی با ریشهشناسی و تلفظ واژهها به خط اوستایی. تهران: دانش.
دانش، تقی (1327). تصنیف قدیم شیراز. ماهنامۀ یغما. حبیب یغمایی، شمارۀ 7. ص 310.
داورپناه، جمیله و ترکمان، غلامحسین (1389). مجموعه اصطلاحات و ضربالمثلهای شیرازی. شیراز: ایلاف.
دورودی، مجتبی (1396). جستاری در بافت قدیم شیراز، کوچۀ عکاسباشی. روزنامۀ شیراز نوین، ش273. ص 8.
دورودی، مجتبی (1396). پژوهشی خُرد از نظر ریشهشناسی نامجایهایی کهن. روزنامه شیراز نوین، شمارۀ 183. ص 8.
http://www.shiraznovinnews.ir/archive-details/1131/8
رحیمیان، جلال (1391). توصیف گویش شیرازی. شیراز: دانشگاه شیراز.
رضاییباغبیدی، حسن (1382). شیرازی باستان. گویششناسی. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شمارۀ 1. صص 32-40.
زرکوبشیرازی، ابوالعباس معینالدین احمد بن شهاب الدین ابیالخیر (1350). شیرازنامه. بهکوشش اسماعیل واعظجوادی. تهران: بنیاد فرهنگ.
زوندرمان، ورنر (1390). فارسی میانه. راهنمای زبانهای ایرانی، ویراستۀ رودیگر اشمیت. ترجمۀ فارسی زیر نظر حسن رضاییباغبیدی. ج1. تهران: ققنوس.
زیّانی، جمال (1385) تلفظ واج آ در گویش شیرازی. ماهنامۀ حافظ. سید حسن امین، شمارۀ 34. صص 64-65.
سپاسدار، محمود (1388). شیرازی (نگاهی به لهجۀ مردم شیراز). شیراز: آوند اندیشه.
سلامی، عبدالنبی (1386). زبان مردم شیراز در گذر زمان با یاد استاد انجوی شیرازی«نجوا». فصلنامۀ فرهنگ مردم ایران. مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شمارۀ 11. صص 89-118.
سلطانی، عاطفه و پروان، حمیده (1394). کتابشناسی توصیفی آثار پژوهشی لهجۀ شیرازی. ادبیات و زبانهای محلی ایرانزمین. دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، شمارۀ 2. صص 65- 104.
سنجابی، کریم (1346). نظری دربارۀ مثلثات سعدی. ماهنامۀ یغما. حبیب یغمایی، شمارۀ 8. صص 414-418.
شواتس، پاول (1372). جغرافیای تاریخیِ فارس. کیکاوس جهانداری. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صادقی، علیاشرف (1391). ابیات شیرازی سعدی در مثلثات. زبانها و گویشهای ایرانی. (ویژهنامۀ نامۀ فرهنگستان). فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شمارۀ 1. صص 5-38.
فرصتالدوله شیرازی (1362). آثارعجم. تهران: بامداد.
لوکوک، پییر (1389). کتیبههای هخامنشی. نازیلا خلخالی. تهران: فرزان روز.
ماهیارنوابی، یحیی (1344). لهجۀ شیرازی تا قرن نهم هجری. نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. دانشگاه تبریز، شمارۀ 73. صص 77- 90.
------------ (1374). چند غزل از شمس پس ناصر. نامۀ فرهنگستان. فرهنگستان زبان و ادب فارسی، شمارۀ 4. صص 27- 38.
----------- (1379). شمس پس ناصر. بخارا. علی دهباشی. شمارۀ 12. صص 328- 330.
مَقدَسی، ابوعبداللهمحمدبناحمد (1367). اَحسَن التَّقاسیم فی مَعرفه الاقالیم. علینقی منزوی. تهران: مؤلفان و مترجمان ایران.
مستوفی، حمدالله (1362). نزههالقلوب. تصحیح گای لیسترانج. تهران: دنیای کتاب.
ناتلخانلری، پرویز (1377). تاریخ زبان فارسی. دورۀ 3 جلدی. تهران: فردوس. چاپششم.
ندیم، مصطفی (1388). ضرب المثلهای شیرازی (بررسی کارکردهای اجتماعی ضرب المثلهای شیرازی). شیراز: ملکسلیمان.
نیر، حسین (1370). فرهنگ واژهها و اصطلاحات رایج در شیراز. تهران: قلم.
واجدشیرازی، محمدجعفر (1348). شرح غزل مثلثی از شاهداعی شیرازی. نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز. دانشگاه تبریز، شمارۀ 89. صص 3-8.
----------------- (1353). نوید دیدار در شرح کتاب کان ملاحت و مثنوی سهگفتار به زبان محلی شیرازی. شیراز: انتشارات ادارۀ کل فرهنگ و هنر فارس.
یزدانپرست، حمید (1387). فارس و زبان روزگار سعدی. مجلۀ اطلاعات سیاسی، اقتصادی. مؤسسۀ اطلاعات، شمارۀ 255-256. صص 194-211.
Arfaee, A. (2008). The geographical background of the Persepolis Tablets. Chicago, Illinois: UMI. Bartholomae, Ch. (1904). Altiranisches wörterbuch. strassburg: karl j.Trübner. Brone. E. (1895). Some notes on the poetry of the Persian dialects. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (pp.773-825), Cambridge: Cambridge University Press. Brandenstein, W. & Mayrhofer, M. (1964). Handbuch des Altpersischen. Wiesbaden: Otto Harrowitz. Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian. Vol III. Part1. London: Breppols. Gignoux, ph. (1972). Glossaire des inscriptions pehlevies et parthes. London. Lund Humphries. Henkelman, W.F.M. (2007). Rak(ka)an. Reallexikon der Assyriologie. 11.3/4, pp. 232-233. Hinz, W. (1975). Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen. Wiesbaden:Otto Harrassowitz. Hinz, W. Koch, H.(1987). Elamischeswörterbuch. Berlin: Dietrich Reimer Verlag. Horn, P.(1893). Grundriss der neupersischen Etymologie. Strassburg: Carl J. Trübner. Huart, CL. (1899). Le dialecte de Chirâz dans Sa‘dî. Actes du onzième congrès international des orientalistes, (III): pp. 81-92. Kent, R. G.(1953). Old Persian, grammar text lexicon. New Haven: American Oriental Society. Mackenzie, D. N.(1971). A concise Pahlavi یictionary. Oxford: Oxford University. Mayrhofer, M. (1986-2001). Etymologisches wörterbuch des Altindoarischen. 3vols. Heidelberg: Carl Winter Universitätsverlag. Morgenstierne, G.(1960). Stray notes on Persian dialects. Norsk Tidsskrift for Sprogvidenskap, (19): pp. 73-140. Monier-Williams, M. (1974). A Sanskrit-English dictionary, Oxford, Oxford Clarendon Press. Nyberg, H. S.(1974). A manual of Pahlavi (2nd Vol). Wiesbaden: Glossary. Pokorny, J. (1959). Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch (2nd vol). BernStuttgart: Francke. Tavernier. J. (2007). Iranica in the Achaemenid period. Lexicon of old Iranian proper names and loanwords: Attested in Non-Iranian texts. Uitgeverij Peeters en Departement OOsterse: Studies Leuven- Paris- Dudley, Ma. Schmitt, R. (2014). Wörterbuch der altpersischen Königsinschriften. Wiesbaden, Reichert. Windfuhr, G. (1975). A sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes. AcIr, 5, 457-472. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 897 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 1,058 |