
تعداد نشریات | 41 |
تعداد شمارهها | 1,145 |
تعداد مقالات | 9,843 |
تعداد مشاهده مقاله | 18,148,183 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 12,676,525 |
پژوهشی در پیشینة تاریخی شهر قم با استناد بر مطالعات باستانشناسی و قرائن تاریخی | ||
پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران | ||
دوره 8، شماره دوم- پیاپی 16- بهار و تابستان 99، مهر 1399، صفحه 61-76 اصل مقاله (818.77 K) | ||
نوع مقاله: pajoheshi | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.30473/lhst.2020.7048 | ||
نویسندگان | ||
رسول احمدی* 1؛ رضا مهرآفرین2؛ سید رسول موسوی حاجی3 | ||
1دانش آموخته مقطع دکتری گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران | ||
2دانشیار/ دانشگاه مازندران | ||
3دانشیار باستان شناسی دانشگاه مازندران | ||
چکیده | ||
شهر قم در طول دوران اسلامی به واسطه وجود مرقد حضرت معصومه (س)، به عنوان دومین قطب مذهبی ایران شناخته شده است. تأثیرگذاری عامل مذهبی در معرفی این شهر تاحدی است که گروهی از مورخان معتقدند پیش از ظهور دین اسلام، در این منطقه هیچگونه پایگاه شهری وجود نداشته است. علیرغم تحقیقات پراکندهای که در خصوص قدمت شهر قم صورت گرفته است، ابهامات فراوانی در مورد زمان دقیق ایجاد این شهر و سازندگان آن وجود دارد. بنابراین، در پژوهش حاضر که براساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است، غالب منابع مکتوبی که در ارتباط با پیشینة تاریخی شهر قم سخن گفته بودند به دقت مورد مطالعه قرار گرفت. علاوه بر آن، برای تفسیر علمی و دقیقتر گزارش-های منابع مذکور و در انطباق با آنها، نتایج حاصل از پژوهشهای باستانشناسی صورت گرفته در محوطههای باستانی منطقة قم ارزیابی شد. براساس نتایج، دشت قم به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، از هزارة ششم پیش از میلاد مورد توجه جوامع انسانی گوناگون قرار گرفته بود و در اواخر دوران ساسانی از پایگاه شهری نسبتا معتبری برخوردار گردید. شهر ساسانی قم در سال 23ق به دست مسلمانان فتح شد، با این وجود، نخستین گروه اعراب که از خاندان اشعری بودند در اواخر سدة اول هجری در این مکان ساکن شدند و در نتیجة یک سده کوشش آنها در جهت آبادی مناطق مختلف منطقه، قم در سال 189ق به عنوان کورهای مستقل به رسمیت شناخته شد. | ||
کلیدواژهها | ||
قم؛ کوره؛ دوران ساسانی- صدر اسلام؛ منابع تاریخی و شواهد باستان-شناختی | ||
عنوان مقاله [English] | ||
A Research on the Historical Background of Qom City Based on Archaeological Studies and Historical Evidence | ||
نویسندگان [English] | ||
rasoul ahmadi1؛ reza MehrAfarin2؛ Seyyed Rasoul Mousavi Haji, Seyyed Rasoul3 | ||
1دانش آموخته مقطع دکتری باستان شناسی دانشگاه مازندران | ||
2Associate Professor | ||
چکیده [English] | ||
During the Islamic period, Qom has been known as the second religious center in Iran due to the shrine of Masoumeh (AS). The influence of the religious factor in introducing this city is so that a group of historians believe that before the emergence of Islam, there was no urban base in this region. Despite the scattered research that has been done about the antiquity of Qom, there are many ambiguities about the exact time of the creation of this city and its builders. Therefore, in the present research which is based on the purpose of basic research type and based on the nature and method of historical research type, most of the written sources spoken about the historical background of Qom were carefully studied. In addition, for scientific and more accurate interpretation of the mentioned sources reports and in accordance with them, the results obtained from the archaeological research conducted in the ancient sites of Qom were evaluated. According to the results, Qom plain, which had been considered by various human societies since the sixth millennium BC,due to its special geographical location, had a relatively prestigious urban base in the late Sassanid period. The Sassanid city of Qom in the year 23 A.H was conquered by the Muslims, however, the first group of Arabs who belonged to the Ash'ari clan settled in this place in the late first century A.H and as a result of their efforts during a century to develop different areas of the region, Qom was recognized as an independent Kūreh in 189 AH. | ||
کلیدواژهها [English] | ||
Qom, city, Kūreh, Sassanid-early Islamic period, historical sources and archaeological evidence | ||
مراجع | ||
ابن فقیه، احمد بن محمد (1416ق). البلدان. بیروت: عالم الکتب. ابن اعثم کوفی، ابومحمد احمد (1349). تاریخ اعثم. ترجمة احمد بن محمد منوفی هروی. تهران: نشر ادبیه. ابوالفداء، اسماعیل بن علی (2007). تقویم البلدان. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة. ابن خردادبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1370). المسالک و الممالک. ترجمة حسین قرهچانلو. تهران: ناشر مترجم. ابن حوقل (1345). صورة الارض. ترجمة جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. ابودلف (1341). سفرنامه ابودلف در ایران. با تعلیقات و تحقیقات ولادیمیر مینورسکی. ترجمة سید ابوالفضل طباطبایی. تهران: ایران زمین. ادیب کرمانی، افضل الملک (1396ق). تاریخ و جغرافیای قم. به کوشش حسین مدرسی طباطبایی. [بیجا]: انتشارات وحید. اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1340). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1367)، مرآة البلدان. جلد چهارم. تهران: دانشگاه تهران. احمدی، رسول؛ حیدری باباکمال، یدالله؛ صدیقپور، داود؛ ابراهیمی، قادر (1393). "گزارش مقدماتی بررسی باستانشناختی قلعههای تاریخی استان قم". در گزارشهای سیزدهمین گردهمایی سالانه باستانشناسی ایران. ص 45-48. تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1367). فتوحالبلدان، ترجمه و مقدمة دکتر محمد متوکل. تهران: نشر نقره. پوربخشنده، خسرو (1380). گزارش توصیفی مقدماتی نخستین فصل کاوشهای باستانشناختی گورستان عصر آهن تپه صرم کهک ـ قم. پژوهشکده باستانشناسی (منتشر نشده). پوربخشنده، خسرو (1381)، گزارش توصیفی مقدماتی دومین فصل کاوشهای باستانشناختی گورستان عصر آهن تپه صرم کهک ـ قم، پژوهشکده باستان شناسی (منتشر نشده). پوربخشنده، خسرو (1382). گزارش توصیفی مقدماتی سومین فصل کاوشهای باستانشناختی گورستان عصر آهن تپه صرم کهک ـ قم. پژوهشکده باستانشناسی (منتشر نشده). ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی مشهور به غرر اخبار ملوک الفرس سیرهم. ترجمة محمد فضائلی. تهران: نشر نقره. جغرافیای تاریخی قم (1383). به کوشش ابوالفضل عربزاده. قم: نشر زائر. حموی، یاقوت بن عبدالله (1995م). معجم البلدان. چاپ دوم. بیروت: دار صادر. حسین قمی، صفیالدین محمد بن هاشم (1396ق). خلاصة البلدان. به کوشش حسین مدرسی طباطبایی. قم: انتشارات حکمت. دیاکونوف، ایگورمیخائیلوویچ (1386). تاریخ ماد. ترجمة کریم کشاورز. تهران: علمی فرهنگی. دالمانی، هانری رنه (1950). سفرنامه از خراسان تا بختیاری. ترجمة علیمحمد فرهوشی. تهران: امیرکبیر. دینوری، احمد بن داود (1960). اخبارالطوال. قاهره: دارالثقافه و الارشاد القوی. سیرو، ماکسیم (1371). "قلعه دختر قم"، به کوشش آندره گدار، در آثار ایران. ترجمه ابوالحسن سروقدی مقدم. مشهد: آستان قدس. صص 111-119. سرلک، سیامک. عقیلی، شیرین (1383). گزارش لایهنگاری محوطه باستانی قلی درویش جمکران ـ قم، گزارشهای باستانشناسی (3). تهران: پژوهشکده باستانشناسی. ص. 59-96. سرلک، سیامک؛ ملکزاده، مهرداد (1384). «آجرهای منقوش عصر آهن پایانی ماد شرقی:سکوی خشتی قلی درویش جمکران و سازه بزرگ سیلک کاشان». مجله باستانشناسی. سال اول. شماره 1. بهار و تابستان 1384. ص 52-63. سرلک، سیامک (1386). «گزارش مقدماتی چهارمین فصل کاوش در محوطه قلیدرویش جمکران». گزارشهای باستانشناسی (7). جلد دوم. مجموعه مقالات نهمین گردهمایی سالانه باستان شناسی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. ص.187-208. سرلک، سیامک (1389). فرهنگ هفت هزار ساله شهر قم: کاوش های باستانشناختی محوطه قلیدرویش جمکران ـ قم. قم: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم و انتشارات نقش. سرلک، سیامک (1390). باستانشناسی و تاریخ قم. قم: انتشارات شاخص. سرفراز، علیاکبر؛ آورزمانی، فریدون (1385). سکههای ایران از آغاز تا دوران زندیه. تهران: سمت. سعیدنیا، احمد (1366). «قم، خاستگاه شهر»، به کوشش محمدیوسف کیانی، در شهرهای ایران. تهران: جهاد دانشگاهی. جلد دوم. ص 143-169. شیروانی، زین العابدین بن اسکندر (بیتا). بستان السیاحه. تهران: سنایی. شاردن، ژان (1336). سیاحتنامة شاردن. ترجمة محمد عباسی. [بیجا]. صاحبی، محمدجواد (1384). قم از نگاه بیگانگان. قم: نشر زائر و آستانه مقدسه قم. طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل و الملوک. ترجمة ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر. عباسزاده، عبدالله (1385). بررسی ویژگیهای سفالینههای محوطههای استقراری عصر آهن (محوطة باستانی قلیدرویش- قم). پایان نامة مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه تهران. گروه باستانشناسی (منتشر نشده). فیض، عباس (1349). گنجینة آثار قم. جلد اول. قم: انتشارات مهر استوار. فردوسی، ابوالقاسم (1970). شاهنامه. جلد هشتم. چاپ مسکو. فسایی، حسن بن حسن (1382). فارسنامه ناصری. جلد اول. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر. فهیمی، حمید (1382). "سکونتگاه گور خفتگان صرم: گزارشی دربارة محوطة شمشیرگاه در جنوب قم. اردیبهشت 1382". مجله باستانشناسی و تاریخ. سال 18. شمارة 1. پاییز و زمستان 82. شمارة پیاپی 35. صفحات 69-82. قزوینی، زکریا بن محمد (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمة میرزا جهانگیر قاجار. تهران: امیرکبیر. قمی، حسنبن محمدبن حسن (1361). تاریخ قم. ترجمة حسنبن علیبن حسنبن عبدالملک قمی. تصحیح و تحشیه سید جلالالدین تهرانی. تهران: توس. کابلی، میرعابدین (1378). بررسیهای باستان شناسی قمرود. گزارشهای باستانشناسی. ضمیمه 2. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور. گیرشمن، رومن (1379). سیلک کاشان. ترجمة اصغر کریمی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه). گرگانی، فخرالدین اسعد (1369). ویس و رامین. تهران: نشر همبستگی. لباف خانیکی، میثم (1391). «مقدمهای بر جغرافیای اداری- سیاسی ایران در دورة ساسانی». فصلنامه پاژ. شماره 10. ص 131-116. لسترنج، گای (1337). جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی. ترجمة محمود عرفان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. مجمل التواریخ و القصص (1318). تصحیح محمدتقی بهار. تهران: کلاله خاور. ملکزاده، مهرداد (1382). «بنای سنگی زاربلاغ قم، نیایشگاهی (؟) از دوره ماد: گزارش بازدید و بررسی مقدماتی، پاییز 1381». مجله باستانشناسی و تاریخ. سال 17. شماره 2. شمارة پیاپی 34. ص 52-64. ملکزاده، مهرداد (1383)، «بنای سنگی واسون کهک، سازهای از دوره ماد (؟): گزارش بازدید و بررسی مقدماتی، زمستان 1382». مجله باستانشناسی و تاریخ. سال 18. شمارة 2. بهار و تابستان83. شمارة پیاپی 36. ص 42-51. محمدیفر، یعقوب (1387)، باستانشناسی و هنر اشکانی. تهران: سمت. مدرسی طباطبایی، حسین (1364). قمنامه. قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره). مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء. مجیدزاده، یوسف (1389). کاوشهای محوطه باستانی ازبکی. جلد دوم: سفالها. تهران: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. ناصرالشریعه، محمدحسین (1383). تاریخ قم. تهران: رهنمون. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1387). البلدان. ترجمة محمدابراهیم آیتی. تهران: علمی فرهنگی. یعقوبی، احمد بن ابییعقوب (1382). تاریخ یعقوبی. جلد دوم. ترجمة محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Fahimi, Hamid (2010). An Iron Age Fortress in Central Iran: Archaeological Investigations in Shamshirgah,Qom. 2005.Preliminary Report, Edited by P.Matthiae et al (eds.). in: Proceeding of the 6th International Congress on the Archaeology of the Near East. 2008. Sapienza-Universitá di Roma. pp. 165-183. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 970 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 645 |